بی‌شک میزان اطمینان از انجام تعهدات از سوی طرفین قرارداد، یکی از عوامل اصلی و مهمی است که اشخاص را به انعقاد قرارداد در هر زمینه‌ای سوق می‌دهد. اما هر شخصی که یک قرارداد قانونی با طرف دیگری منعقد می‌کند، باید به این موضوع نیز توجه داشته باشد که امکان دارد با خطر احتمالی نقض قرارداد مواجه شود.
احتمال نقض قرارداد از سوی طرفین آن در زمینه‌های مختلف و در هر نظام حقوقی وجود دارد، اما شیوه‌های مقابله با آن در هر کشوری متفاوت است.
روش‌های جلوگیری از نقض تعهدات یک قرارداد، به عوامل متعددی از قبیل نوع قرارداد، ماهیت تعهدات، شرایط طرفین و سوابق آن‌ها بستگی دارد.
پیش‌بینی نقض قرارداد
پیش‌بینی نقض قرارداد زمانی اتفاق می‌افتد که طرف متعهد قرارداد با انجام رفتارهایی به نحوی نشان می‌دهد که نمی‌خواهد یا نمی‌تواند به تعهدات خود عمل کند.
به این صورت که در برخی موارد قبل از سررسید زمان انجام تعهدات قراردادی، نشانه‌های نقض آن از رفتار و عملکرد متعهد و یا اوضاع و احوال موجود، قابل پیش‌بینی و مشاهده است و گاهی نیز متعهد قبل از زمان اجرای تعهد اعلام می‌کند که در زمان مقرر نمی‌تواند یا نمی‌خواهد به تعهداتش عمل کند. به همین سبب عقل حکم می‌کند که در زمان انعقاد قرارداد این موضوع و راهکارهای پیشگیری از آن در قرارداد پیش‌بینی شود تا متعهدله بتواند با استفاده از ابزار‌های مناسب حقوقی، با این واقعیت مقابله کند و تا حد امکان از تحقق نقض واقعی قرارداد که در بردارنده آثار زیانباری است، جلوگیری کند.
نقض قرارداد می‌تواند به صورت نقض مادی، نقض جزیی و یا نقض واقعی قرارداد اتفاق بیافتد. نقض واقعی قرارداد، به این معناست که طرف نقض‌کننده یا از انجام تعهدات خود تا موعد مقرر سرباز زده و یا به وظایف خود در قرارداد نادرست و ناکامل عمل کرده است.
مجموعا در این رابطه باید گفت باتوجه به اینکه نمی‌توان اعمال و رفتار طرف دیگر قرارداد را کنترل کرد به همین دلیل راهی هم وجود ندارد تا به طور کلی از نقض قرارداد جلوگیری شود. اما این موضوع به این معنا نیست که راهی برای کاهش احتمال نقض قرارداد وجود ندارد.
روش‌های کاربردی برای جلوگیری از نقض تعهدات یک قرارداد
چند روش مهم و پرکاربرد جهت کاهش احتمال نقض تعهدات وجود دارد. این روش‌ها به شرح زیر است:
۱- ضمانت اجرای قوی و موثر:
ضمانت اجرا، تضمین مناسبی برای الزام به انجام تعهدات و الزامات قانونی و یا جبران خسارت وارده بر زیان‌دیده است. ضمانت‌اجراهای قراردادی گاه به وسیله مقنن در نظر گرفته می‌شود، گاه یک تضمین قراردادی است و گاهی نیز صرفاً به اراده متعهدله تعیین می‌شود.
برخی از ضمانت اجراهای موثر در ضمن قراردادها به شرح ذیل است:
– حق فسخ:
فسخ قرارداد توسط زیان‌دیده، سنگین‌ترین ضمانت اجرای حقوقی است که اعلام آن، به شرایط و ملاحظات خاصی بستگی دارد.
– ضمانت‌نامه بانکی:
یکی از موثرترین ضمانت اجرا‌ها، ضمانت‌نامه بانکی است، چرا که بانک به عنوان یک نهاد قوی و مطمئن تعهد می‌کند که در صورت عدم انجام تعهدات طرف مقابل، مبلغ تعیین شده را پرداخت خواهد کرد.
– جریمه توافقی:
جریمه توافقی به مبلغ مشخصی گفته می‌شود که با توافق طرفین به عنوان جریمه برای هر نوع تخلف یا عدم انجام تعهدات قرارداد، تعیین شود و این مبلغ به عنوان ضمانت اجرای انجام تعهد در نظر گرفته می‌شود.
این نوع از جریمه در ماده ۲۳۰ قانون مدنی پیش‌بینی شده است. طبق این ماده، اگر در ضمن معامله شرط شده باشد که در صورت تخلف، متخلف مبلغی به عنوان خسارت تادیه نماید، حاکم نمی‌تواند او را به بیشتر یا کمتر از آن چه که ملزم شده است محکوم کند.
– مصادره مبلغ تضمین:
در قرارداد مبلغی به عنوان تضمین از طرف طرفین قرارداد تودیع می‌شود و در صورت عدم انجام تعهدات، مبلغ تضمین به طرف مقابل پرداخت می‌شود.
– حق رجوع:
می‌توان در قرارداد حق رجوع را برای طرف مقابل در صورت عدم انجام تعهدات تعیین کرد. حق رجوع به این معنا است که طرف مقابل می‌تواند از تعهدات خود در قرارداد منصرف شود و ضرر و زیان خود را مطالبه کند.
از آنجا که قراردادها توافق‌نامه‌های الزام آور قانونی هستند، وقتی یک طرف قرارداد، از عمل به تعهدات اجتناب می‌کند، اولین قدم مهم برای مطالبه حقوق قراردادی این است که نقض قرارداد تشخیص داده شود.
در همین راستا مواد ۲۲۱ و ۲۲۶ تا ۲۳۰ قانون مدنی به خسارت عدم انجام قرارداد و تاخیر انجام قرارداد پرداخته است.
۲- شرایط شفاف و دقیق در قرارداد:
استفاده از واژه‌های مبهم یا چند معنی در قرارداد باید از بین برود و تعریف دقیق و مطمئن از هر مفهوم در قرارداد ارائه شود تا از احتمال نقض قرارداد با سواستفاده از تعابیر و اصطلاحات مندرج در قرارداد از بین برود.
بنابراین شرایط قرارداد باید به طور شفاف، دقیق واضح و قابل فهم تعیین و نوشته شود و هیچ ابهامی در آن وجود نداشته باشد.
۳- مطالعه و تفسیر دقیق قرارداد توسط طرفین:
طرفین قرارداد باید قبل از امضاء قرارداد، آن را با دقت مطالعه و درک کنند و از تمام شرایط و تعهدات آن آگاه باشند. بنابراین در صورت ابهام یا سوء تفاهم در مورد هر یک از شرایط قرارداد، باید قبل از امضای آن، موضوع را با طرف مقابل و در صورت نیاز با وکیل مورد اعتماد مطرح کنند تا این امر باعث نقض احتمالی قرارداد نشود.
۴- ایجاد راه حل و فصل اختلافات:
طرفین قرارداد باید روش حل و فصل اختلافات را ابه صورت شفاف و دقیق در قرارداد تعیین کنند. این روش می‌تواند شامل مذاکره مستقیم، داوری و یا مراجعه به دادگاه باشد.
تعیین ارکان و چگونگی عملکرد حل و فصل اختلافات، می‌تواند به طور موثر در کاهش اختلافات و در صورت اتفاق اختلاف، به حل آن کمک کند و مانع نقض احتمالی قرارداد به جهت آثار مرتبت بر آن شود.
۵- ارتباط شفاف و مستمر بین طرفین:
برقراری ارتباط شفاف و مستمر بین طرفین قرارداد، می‌تواند به درک بهتر تعهدات و شرایط قرارداد و همچنین به حل و فصل مناسب اختلافات کمک کند.
طرفین باید در رابطه با پیشرفت کار مشکلات و چالش‌ها و هر موضوع دیگری که ممکن است به نقض تعهدات منجر شود، به طور مستمر با یکدیگر ارتباط و اطلاعات مورد نیاز را مبادله کنند.
۶- ایجاد اعتماد بین طرفین:
ایجاد اعتماد بین طرفین قرارداد، می‌تواند به طور قابل توجهی در کاهش احتمال نقض تعهدات موثر باشد.
شفافیت در معاملات، صداقت در انجام تعهدات، احترام به قرارداد، و برقراری ارتباط مثبت و مناسب می‌تواند به ایجاد اعتماد بین طرفین و پیشگیری از نقض قرارداد کمک کنند.
۷- مشاوره با وکیل حرفه‌ای و متخصص:
مشاوره با وکیل حرفه‌ای و متخصص در زمینه حقوقی، می‌تواند به طرفین قرارداد در نوشتن و تفسیر دقیق قرارداد و انتخاب بهترین ضمانت اجرا و همچنین حل و فصل اختلافات در موارد لزوم و همچنین پیش‌بینی راه‌های جلوگیری از موارد نقض احتمالی قرارداد کمک کند.
به طور کلی باید گفت برای جلوگیری از نقض قرارداد باید به عوامل مختلفی همچون نوع قرارداد، خواسته‌های طرفین، انگیزه‌های آنان از انعقاد قرارداد و تغییرات احتمالی که در وضعیت طرفین بعد از انعقاد قرارداد ایجاد می‌شود، توجه کرد و نمی‌توان ضمانت اجراهای یکسان، برای مقابله با شیوه‌های مختلف نقض قرارداد، پیشنهاد کرد.
